Làng nghề Chạm bạc 600 năm tuổi

         Trong cơ chế thị trường hiện nay, các làng nghề thủ công mỹ nghệ nói chung đang phải đối mặt với những thách thức không nhỏ do phần lớn các làng nghề đang gặp rất nhiều khó khăn như vốn, thị trường đầu ra cho sản phẩm…Giữa cuộc sống nhộn nhịp của thời kỳ công nghệ số vẫn tồn tại một làng nghệ hàng trăm năm tuổi, như minh chứng cho từng giai đoạn phát triển của đất nước ta.

         Từ nhiều năm nay, làng nghề chạm bạc Đồng Xâm, xã Hồng Thái, huyện Kiến Xương, tỉnh Thái Bình nổi tiếng với những sản phẩm tinh xảo, mang tính nghệ thuật cao. Năm 2012, Bộ Khoa học & Công nghệ hỗ trợ làng nghề Đồng Xâm thực hiện dự án “Xây dựng nhãn hiệu tập thể làng nghề chạm bạc Đồng Xâm”.

         Làng nghề chạm bạc Ðồng Xâm (tên cũ là Ðường Thâm) nằm ở bên hữu ngạn sông Ðồng Giang. Những ghi chép trong sách sử cho biết: làng này hình thành vào cuối thời Trần-Hồ, cách chúng ta ngày nay trên 600 năm. Nhưng nghề chạm bạc ở đây thì mãi về sau mới xuất hiện. Làng hiện còn một am thờ và một tấm bia đá ở trong khu chùa Ðường (thôn Thượng Gia ngày nay). Ðó là một văn bia Tổ nghề (dựng năm 1689). Trên văn bia có ghi: "Hoàng triều Chính Hoà thập niên, Tổ phụ Nguyễn Kim Lâu (...) Bảo Long tụ lạc học nghệ, đáo Ðồng Xâm xứ kiến lập thập nhị phường kim hoàn truyền nghệ."

(Tạm dịch: Năm thứ mười dưới triều vua Chính Hoà (1689), vị tổ sư Nguyễn Kim Lâu vốn làm nghề vàng bạc ở Châu Bảo Long, tới xứ Ðồng Xâm lập ra mười hai phường để truyền nghề).

           Nguyễn Kim Lâu sống vào khoảng đầu thế kỷ 17. Và như vậy nghề chạm bạc Ðồng Xâm đã tồn tại gần 400 năm nay. Buổi đầu là nghề hàn đồng, gò thùng chậu, đánh dao kéo, chữa khoá, làm quai và vòi ấm tích, điếu bát...về sau mới làm đồ kim hoàn, chuyên sâu về chạm bạc.

           Ngày nay, nghề chạm bạc phát triển sang 2 xã bên gồm Lê Lợi và Trà Giang, huyện Kiến Xương, tỉnh Thái Bình, hình thành một vùng làng nghề dài 6 km, đi qua 3 xã với 150 cơ sở sản xuất, trên 4.000 lao động thủ công chạm bạc. Làng nghề chạm bạc truyền thống Đồng Xâm được Trung ương Hội Làng nghề Việt Nam công nhận là một trong 12 làng nghề tiêu biểu toàn quốc. Trung bình mỗi năm, vùng làng nghề chạm bạc Đồng Xâm sản xuất hàng trăm tấn sản phẩm, doanh thu trên 100 tỷ đồng/năm.

           Hiện nay có  rất nhiều nời với kỹ thuật chạm bạc, cũng như nhiều nghề thủ công cao cấp khác, như đúc đồng, luyện kim... đa dạng và phong phú về hình thức mẫu mã. Nhưng nói về kỹ thuật Chạm bạc Đồng Xâm, hàng trăm năm nay người Đồng Xâm luôn giữ bí mật nghề không truyền ra bên ngoài vì đây là một nghề mang lại nguồn thu nhập cao. Ðến nay, kỹ thuật này không còn là độc quyền của thợ Ðồng Xâm nữa, nhưng một số thủ pháp kỹ thuật và nghệ thuật tinh xảo nhất vẫn được giữ bí truyền. Phường chạm bạc xưa đã qui định chặt chẽ trong hương ước của làng rằng: người nào đem bí quyết nghề truyền dạy cho nơi khác, cho người làng khác, hay làm đồ giả để lừa người khác, gây sự bất tín thì phải phạt thật nặng...hoặc đem đánh đòn trước nhà thờ Tổ, hoặc phải xoá tên trong phường.

          Hàng chạm bạc Ðồng Xâm khác hẳn và nổi trội so với hàng bạc của các nơi khác ở các kiểu thức lạ về hình khối, dáng vẻ sản phẩm, ở các đồ án trang trí tinh vi mà cân đối, lộng lẫy mà nổi rõ chủ đề chính, ở thủ pháp xử lý sáng-tối nhờ tận dụng đặc tính phản quang của chất liệu bạc. Ðặc trưng của sản phẩm Ðồng Xâm là sự điêu luyện tế nhị và hoàn hảo tới mức tối đa. Có thể nói rằng tài năng và tính cẩn trọng của nghệ nhân bạc Ðồng Xâm đã và đang có thể đáp ứng được mọi yêu cầu sử dụng đồ chạm bạc của những khách hàng khó tính và am tường nghệ thuật nhất.

          Năm 1995, tỉnh Thái Bình xây dựng các dự án phát triển du lịch làng nghề, làng chạm bạc Đồng Xâm là dự án trọng điểm. Đồng thời trùng tu, tôn tạo các di tích, lưu giữ những giá trị văn hóa. Năm 2014, Viện Nghiên cứu Phát triển du lịch và Tổ chức Hợp tác phát triển quốc tế Nhật Bản  quảng bá làng nghề Đồng Xâm tới các nhà đầu tư trong nước và quốc tế.

           Để Bảo tồn làng nghề góp phần giải quyết việc làm, nâng cao thu nhập, cải thiện đời sống cho lao động nông thôn là công việc cần thiết trong thời kỳ hội nhập hiện nay. Tuy nhiên để các làng nghề thủ công mỹ nghệ có thể tồn tại và đứng vững trong cơ chế thị trường rất cần giải pháp đồng bộ, cần một chiến lược dài hơi và quan trọng hơn cả, các làng nghề cần năng động, tự bứt phá để tìm hướng đi phù hợp với xu hướng thị trường./.
  Chi cục Thống kê huyện Kiến Xương